Uamilifu wa Kiswahili na Kibukusu katika Mawanda ya Kimatumizi kwenye Kaunti ya Bungoma

  • Martin Barasa Mulwale Chuo Kikuu cha Maseno
  • Florence Ngesa Indede, PhD Chuo Kikuu cha Maseno
  • Beverlyne Asiko Ambuyo, PhD Chuo Kikuu cha Maseno
Keywords: Uamilifu, Sera ya Lugha, Mawanda, Ruwaza ya Lugha, Ikolojia ya Lugha
Sambaza Makala:

Ikisiri

Lugha ni chombo maalum katika ustawishaji na uimarishaji wa rasilimali za mwanadamu. Pia, ni wenzo unaohimili sera ambazo hulenga katika kutimiza matarajio ya kitaifa katika nchi yoyote ile. Nchini Kenya, vipengele katika katiba ya 2010, vinavyohusu lugha vilipandisha hadhi lugha ya Kiswahili ili iweze kutumika kama lugha ya taifa na rasmi sambamba na Kiingereza. Hata hivyo, katiba hii haijaweka kanuni zinazolenga kuimarisha na kudumisha uanuwai wa lugha za kiasili kote nchini Kenya. Machukulio ni kwamba, vipengele vya katiba vinasheheni sifa stahilifu kama vile, usawa wa kimatumizi, utekelezwaji, mikao ya kieneo, matakwa, pamoja na hiari za wananchi. Kwa kuangazia hali ya kiisimu-jamii katika Kaunti ya Bungoma, utata upo katika udumishaji wa mfumo ‘rasmi’ wa sera ya lugha Kitaifa, na utekelezwaji wa sera ya lugha kupitia asasi za serikali na zile za umma. Kazi hii inalenga kuchanganua uamilifu wa Kiswahili na Kibukusu kupitia ruwaza zinazodhihirika katika mawanda mbalimbali ya lugha katika Kaunti ya Bungoma. Mihimili ya nadharia ya sera ya lugha iliyoendelezwa na Spolsky (2004, 2007) ambayo ni Usimamizi wa lugha na Ikolojia ya lugha pamoja na ruwaza za lugha ilivyoelezwa na Paltridge (2001) ndiyo nguzo ya kuchanganua utafiti huu.  Aidha, mtazamo wa Haugen (1972) unaohusu Ikolojia ya lugha umetumika katika kudhihirisha michakato baina ya lugha na mazingira inamotumika. Muundo mseto uliojumuisha, muundo wa kimaelezo, kiupelelezi na wa kiiktisadi ulitumiwa. Usampulishaji dhamirifu ulitumiwa kuteua matumizi ya lugha ya KS, KB na KS/KB katika ruwaza za lugha zilizodhihirika katika mawanda ya biashara, kanisani na utawala hasa kwenye mikutano ya umma au baraza za Chifu katika maeneo mbalimbali ya Kaunti ya Bungoma. Data ilikusanywa kwa kutumia mbinu ya uchunzaji usio-shirikishi na ya kiiktisadi ilikusanywa kwa kuhesabu hali ambazo lugha za KS, KB au KS/KB zilitumiwa. Ilibainika kuwa lugha ya KS na KB hukamilishana kiuamilifu katika mawanda mbalimbali ya kijamii katika Kaunti ya Bungoma.

Upakuaji

Bado hatuna takwimu za upakuaji.

Marejeleo

Aitchison, J. (1991). Language Change: Progress or Decay (2nd ed.). Cambridge: Cambridge University Press.

Babbie, E. (2007). The Practice of Social research. Belmont CA: Thompson-Wadsworth. (pg. 87-89)

Baldauf, R. B. (2005). Language Planning and Policy Research: An overview. In E. Hinkel (Ed.), Handbook of Research in Second Language Teaching and Learning (pp. 957–970). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. https://doi.org/10.1080/14664208.2016.1129477

Bastardas-Boada, A. (2002). Language Planning and Language Ecology : Towards a theoretical integration, scribd.com. Http://www.scribd.com/doc/3025205/Language-Planning-and Language-Ecology-Towards-a-theoretical-integration. 10. 02. 2022

Batibo H. M. (2005). Language Decline and Death in Africa: Causes, Consequences and Challenges. Clevedon: Multilingual Matters.

Batibo H. M. (1997). “The fate of minority languages of Botswana,” Katika B. Smeija na M. Tasch (wh.) Human contact through language and linguistics. (uk. 243-5). Frankfurt: Peter Lang.

Biber, D. (1988). Variation across Speech and Writing. New York, NY: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511621024

Brenzinger, M. (mh.) (2007). Language Diversity Endangered. Berlin: Mouton de Gruyter.

Cooper, R. L. (1989). Language Planning and Social Change. Cambridge, Cambridge University Press.

Das Gupta, J. (1968). Language Diversity and National Development. Language Problems of Developing Nations, 17-26.

Dorian, N. (1998). Western language ideologies and small-language prospects. In L. Grenoble & L. Whaley (Eds.), Endangered Languages: Language Loss and Community Response (pp. 3-21). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9781139166959.002

Fishman, J. (2006). Do not leave your language alone: The hidden status agendas within corpus planning in Language Policy. Mahwah NJ: Multilingual Matters Ltd.

Fishman, J. (1991). Reversing Language Shift: Theoretical and Empirical Foundations of Assistance to Threatened Languages. New York: Multilingual Matters.

Fishman, J. A. (1974). Language planning and language planning research: The state of the Art. In J. A. Fishman (Ed.), Advances in language planning (pp. 15–33). The Hague: Mouton.

Fishman, J. (1972). “Domains and the Relationships between Micro- and Macro-Sociolinguistics.” Katika J.J. Gumperz & D. Hymes (wh), Directions in Sociolinguistics: Ethnography of Communication. New York: Academic Press. uk. 435-453.

Furaha, M. M., Nyamasyo, E. A. & Wangia, J. I. (2016). The other side of the Coin: Borrowing and Vitality in Lubukusu. International Journal of Humanities and Social Sciences. Vol.10 (2)

Githiora, C (2002). “Sheng: Peer Language, Swahili dialect or emerging Creole?” Journal of African cultural studies. 15: uk. 159-193.

Graddol, D. (1997). The future of English? London: British Council.

Halliday, M. A. K. (1978): Language as a social Semiotic: the social interpretation of

Language and Meaning. London: Edward Arnold.

Haugen, E. (1972). The Ecology of Language. Stanford, CA: Stanford University Press.

Huang, S. (1988). A Sociolinguistic Profile of Taipei, In Chen na Huang The Structure of Taiwanese: A Modern Synthesis (uk. 301-335). Taipei: The Crane Publishers.

Heine, B. & Mohling, W. J. C. (1980) Language and Dialect Atlas of Kenya. Berlin: Dietrich Reimer Verlag, Vol. 1.

Kapanga, A. (1998). “Impact of language variation and accommodation theory on language maintenance? An Analysis of Shaba Swahili.” Katika L. A. Grenoble & L. J. Whaley (wr). Endangered languages: Current issues and future prospects. (uk. 134-149), Cambridge University Press.

Kaplan, C. D, Korf D. & Sterk C. (1987). “Temporal and social contexts of heroin-using populations an illustration of the snowball sampling technique.” The Journal of nervous and mental disease, 175(9): uk. 566-574.

Kaplan, R. B. & Baldauf, R. B. (1997): Language Planning from Practice to theory. Clevedon: Multilingual Matters.

Knapp, P., & Watkins, M. (1994). Context-text-grammar: Teaching the genres and grammar of school writing in infants and primary classrooms. Text productions.

Lu, L. (1988). “A Survey of Language attitudes, Language use and Ethnic Identity in Taiwan.” Fu Jen Catholic University.

Mallinson, C. (2013). Data collection in sociolinguistics: Methods and Application. Newyork: Routledge.

Martin, J. R. (1997). Analysing genre: Functional parameters. In F. Christie & J.R. Martin (Eds.), Genres and institutions: Social processes in the workplace and school (Uk. 3-39). Cassell.

Martin, J. R. (2000). Grammar meets genre: Reflections on the Sydney school. Inaugural lecture at Sydney University Arts Association.

Martin, J. R. (2001). Language, register and genre. In A. Burns & C. Coffin (Eds.), Analysing English in a global context: A reader (Uk. 149-166). Routlege/Macquarie University/ The Open University

Massamba, D. P. (1986). “On the influence of Local Languages on Kiswahili: The Case of Mara Region in Tanzania.” Journal of The Institute of Kiswahili Research. UDSM VOL. 53/1&53/2 1986.

Mazrui, A. & Mazrui, A. (1993). “Dominant Languages in a Plural Society: English and Kiswahili in Post-colonial East Africa.” International Political Science Review. Vol. 14, 3 Uk. 275-292.

Mbaabu, I. (1985). New Horizons in Kiswahili: A Synthesis in Development, Research and Literature. Nairobi: Kenya Literature Bureau.

Mbaabu, I. (1996). Language Policy in East Africa. Nairobi: Educational Research and Publications.

Mukuthuria, M. (2006). “Kiswahili and its expanding Roles of Development in East Africa: A Case of Uganda.” Nordic Journal of African Studies 15(2): Uk. 154-165.

Morgan D. L. (2008). The SAGE Encyclopedia of Qualitative Research Methods. SAGE Publications, Inc. Uk. 816–817.

Mulokozi, M. (1989). “ English versus Kiswahili.” In Jounal of Linguistics and Language in Education. 4 (2): 116-131.

Mulwale, B. M. (2008). “Kiswahili and Sustainable Environmental Management in Bungoma District, Kenya.”In J.B Ogone & D.O. Orwenjo (wh), Text Language and Literature: Empirical and Theoretical Perspsctives from Kenya. Saasbruken: V.D.M.

Mutiga, J. (2005). “The Impact of a National Language on other indigenous Languages: The Case of Kenya,” Katika DAAD. A CrossBorders: Benefiting from Cultural Differences (Uk. 236-249). Nairobi: DAAD Regional Office for Africa.

Myers-Scotton, C. (1993). Social Motivations for Code-Switching: Evidence from Africa.

Clarendon Press.

Nekvapil, J. (2011). The history and theory of language planning. In E. Hinkel (Ed.), Handbook of research in second language teaching and learning (Vol. II, pp. 871–887). New York, NY: Routledge.

Nekvapil, J. (2006). ‘From Language Planning to Language Management’, Sociolinguistica, 20, 92–104

Ogechi, N. O. (2003). “On Language Rights in Kenya.” Nordic Journal of African Studies 12(3): 277-295.

Okombo, D. O. (2001). “Language Policy: The Forgotten Parameter in African Development and Governance Strategies,” Inaugral Lecture, University of Nairobi.

Otsuji, E & Pennycook, A. (2010). Metrolingualism: Fixity, Fluidity and Language in Flux. International Journal of Multilingualism, Vol. 7, pg. 240 -254Paltridge, B. (2001). Genre and the Language-Learning Classroom. Michigan: University of Michigan Press.

Prah, K.K. (2002) Researching African Languages for Specific and Technological Development: The CASAS Experience. In F.O Rew (mh), Speaking African: African Languages for Education and Development (pg. 9-16). CASAS

Province, N. W., & Kretzer, M. M. (2018). Language Attitude for the Use of Indigenous Language at Primary Schools in South Africa: A Case Study in Gauteng and North West Province: The Arts and Indigenous Knowledge Systems in Modernized Africa, 245.

Republic of Kenya (2010). The Constitution of Kenya. Government Printer.

Republic of Kenya, (2011). “Developmental Devolved Government for Effective and Sustainable Counties.” Sessional Paper on Devolved Government of Kenya. Office of The Deputy Prime Minister and Minister for Local Government.

Ricento, T. (2000). Historical and theoretical perspectives in language policy and planning. Journal of sociolinguistics, 4(2), 196-213.

Romaine, S. (2006). “Reversing Language Shift and the future of linguistic diversity: where ideology and theory meet”. Workshop on Language Ideology and change in Multilingual Communities. Seminer Paper, University of Carlifornia, San Diego.

Rowland, A., & Flint, J. (2004). Encyclopedia of Social Science Research Methods. SAGE Publications, Inc. Uk. 1044–1045.

Ruiz, R. (1984). “Orientations in Language Planning.” NAB Journal 8 (2). Uk. 15-24.

Salkind, N. J. (2010). Encyclopedia of Research Designs. Thousand Oaks, CA: Sage.

Sebba, B. (2011). Societal Bilingualism. In Wodak, R., Johnstone, B. & Kerswill, P. (Ed)., The Sage Handbook of Sociolinguistics. Sage Publications Ltd. https://dx.doi.org/10.4135/9781446200957.

Simiyu, V. G. (1985). “The Emergence of a Sub-nation, Bukusu of Bungoma.” Makala ya Seminaa: Bungoma 3rd- 5th Disemba.

Shitemi, N. L. (2011). Kubidhaaisha na Kuwezesha Lugha Kama Sarafu ya Kiuchumi: Kielelezo cha Taaluma ya Kiswahili na Tafsiri. Eldoret: Moi University Press.

Shohamy, E. (2006). Language Policy: Hidden Agendas and New Approaches, Abingdon, Routledge.

Skutnabb-Kangas, T & Harmon, D. (2018). Biological diversity and language diversity: parallels and differences. In Penz, Hermine & Fill, Alwin (eds). Handbook of Ecolinguistics. New York: Routledge, 11-25.

Spolsky, B. (2009). Language Management, Cambridge, Cambridge University Pres

Spolsky, B. (2007). “Towards a Theory of Language Policy.”Working Papers in Educational Linguistics, 22/1: Uk. 1-14.

Spolsky, B. (2004). Language Policy. Cambridge: Cambridge University Press

Sure, K. (2002). “Language Planning and National Development in Kenya,” In I. Risson (Ed): Language Contract (Uk. 23-37). Bayreuth: Eckhard Breitinger.

Tosco, M. (1992). Dahalo: An endangered language in M. Brenzinger (mh) Language Death: Factual and Theoretical explorations with special reference to East Africa. Berlin: Monton de Gruyter.

UNESCO, (2003). Education in a Multilingual World. Paris: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.

UNESCO, (1996). Universal Declaration of Linguistic Rights. Barcelona: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.

Wardhaugh, R. (1987). Languages in Competition: Dominance, Diversity, and Decline, Oxford, Blackwell

Wardhaugh, R. (1987). Languages in competition: Dominance, diversity, and decline. Wiley-Blackwell.

Webb, V. (2002): Language in South Africa: The Role of languages in National Transformations reconstruction and development. Pretoria: John Benjamins Publishing Company.

Webb, V. & Sure, K. (2000). “Language as a Problem in Africa,” Katika V. Webb & K. Sure. African Voices: An Introduction to Linguistics of Africa. Oxford: Oxford University Press.

Wolff, D. (2000). Second Language Writing: a Few Remarks on Psycholinguistic and Instructional Issues. Learning and Instruction, 10, 107-112.

Yeh, H., Chan, H. & Cheng, Y. (2004). “Language use in Taiwan: Language Proficiency and Domain Analysis,” Journal of Taiwan Normal University: Humanities and Social Sciences 49 (1) Uk. 75-108.

Tarehe ya Uchapishaji
29 September, 2022
Jinsi ya Kunukuu
Mulwale, M., Indede, F., & Ambuyo, B. (2022). Uamilifu wa Kiswahili na Kibukusu katika Mawanda ya Kimatumizi kwenye Kaunti ya Bungoma. Jarida La Afrika Mashariki La Masomo Ya Kiswahili, 5(1), 109-123. https://doi.org/10.37284/jammk.5.1.665